γραφομηχανή

Εκτυπωτική μηχανή σε φύλλο χαρτιού, με χαρακτήρες παρόμοιους με τα στοιχεία του Τύπου. Η μηχανή αυτή λειτουργεί με πλήκτρα και αντικαθιστά τη γραφή με το χέρι. Η γ. στην κανονική της μορφή αποτελείται από το κινητό μέρος της, που ονομάζεται όχημα και από σειρές πλήκτρων, στα οποία αντιστοιχούν τα στοιχεία και τα σημεία στίξης. Η γραφή γίνεται με πίεση του πλήκτρου, το οποίο κινεί έναν μοχλό που πιέζει το χαρτί. Στην άκρη του μοχλού υπάρχουν δύο ή τρία ψηφία, ανάλογα με τον τύπο της γ., τα οποία με τη βοήθεια μιας ταινίας με μελάνη αποτυπώνονται στο χαρτί. Αμέσως μετά την εκτύπωση το όχημα προχωρεί προς τα αριστερά για το επόμενο γράμμα. Στην αρχή των πλήκτρων, στον κλασικό τύπο γ., υπάρχει ένα πλήκτρο με την ένδειξη κεφαλαία και ένα άλλο με την ένδειξη αριθμοί. Κάθε πλήκτρο του είδους, όταν πιέζεται ταυτόχρονα με τα άλλα πλήκτρα, υψώνει τον κύλινδρο του οχήματος για να εκτυπωθεί το ένα από τα δύο ή τα τρία στοιχεία του μοχλού. Στα νεότερα χρόνια επικράτησαν οι ηλεκτροκίνητες γ., με τις οποίες εξασφαλίζεται η απόλυτη ομοιογένεια των χτυπημάτων και η καθαρότερη εκτύπωση. Ακόμη πιο πρόσφατα, η τεχνολογική εξέλιξη επέτρεψε τη σύνδεση ενός ειδικά διαμορφωμένου πληκτρολογίου με ηλεκτρονικό υπολογιστή και δίκτυα μνήμης, με αποτέλεσμα να προωθηθεί η αυτοματοποίηση των λειτουργιών της γ. Οι πρόδρομοι της γ. υπήρξαν πολλοί. Μεταξύ αυτών αναφέρεται ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας του Άγγλου μηχανικού Χένρι Μιλ (1714), ο ταχυγράφος του Ιταλού Πιέτρο Κόντι ντα Τσιλαβέγκνα (1823), η μηχανή του Αμερικανού Γουίλιαμ Όστεν Μπαρτ (1829), ο κτυπογράφος του Γάλλου Ξαβιέ Προζέν (1833), τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας του Αμερικανού Τσαρλς Θάρμπερ (1843) και του Γάλλου Πιέρ Φουκό (1849). Σημαντικό υπήρξε επίσης το γραφοκύμβαλο του Ιταλού Τζουζέπε Ραβίτσα (1856), που στο σχέδιό του βασίστηκαν οι περισσότερες γ. έως το 1900. Η σύγχρονη γ. γεννήθηκε περίπου το 1868 με το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας των Αμερικανών Κρίστοφερ Λάθαμ Σόουλ, Σάμουελ Σουλ και Τσαρλς Γκλίντεν. Το δίπλωμα αυτό, που παραχωρήθηκε στον βιομήχανο Φάιλο Ρέμινγκτον, υπήρξε η αρχή για τη βιομηχανική κατασκευή των γ., στην αρχή με αόρατη γραφή, ύστερα με ημι-ορατή και τελικά με ορατή (οριστικά με τον τύπο 1898 της εταιρείας Άvτεργουντ). Η κλασική γ. γραφείου που έχει κατασκευαστεί σε εκατομμύρια αντιτύπα, αποτελείται από ένα σύνολο οργάνων και εξαρτημάτων με τελειοποιημένες τεχνικές. Τα κύρια στοιχεία της γ. είναι το πλαίσιο, το πληκτρολόγιο, οι μηχανισμοί κινηματικής διανομής από το πληκτρολόγιο στο φύλλο του χαρτιού, η διάταξη γραφής και το φορείο με τον κύλινδρο όπου περνά το χαρτί. Το πλαίσιο είχε στην αρχή ως μοναδική αποστολή να συγκρατεί τα διάφορα μέρη, αργότερα όμως ακολούθησε τους νόμους της αισθητικής και κατασκευάστηκε σε κατάλληλα σχήματα και με ανάλογες επενδύσεις, μελετημένα με μεγάλη ακρίβεια από τις βιομηχανίες. Η κομψή ή όχι εμφάνιση θεωρείται πλέον σημαντικό στοιχείο επιτυχίας ενός τύπου. Το πληκτρολόγιο αποτελείται συνήθως από τέσσερις σειρές πλήκτρων που βρίσκονται στην άκρη ενός μοχλού, καθένα από τα οποία αντιστοιχεί σε ένα γράμμα ή σε έναν αριθμό και σε ένα γράμμα ή σε δύο σημεία στίξης. Υπάρχουν και πληκτρολόγια με διάφορες σειρές χαρακτήρων, ανάλογα με τη γλώσσα και τον σκοπό για τον οποίο πρόκειται να χρησιμοποιηθούν (πληκτρολόγια για χημεία, μαθηματικά, αλφάβητο του Μπράιγ κλπ.). Ο μοχλός, στον οποίο είναι τοποθετημένα τα πλήκτρα, συνδέεται με ένα σύστημα μηχανισμών με την κινηματική αλυσίδα και έτσι μεταφέρεται στο χαρτί το γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε χτύπημα του δακτυλογράφου στα πλήκτρα. Ο μοχλός του πλήκτρου συνδέεται με μία μικρή σφύρα που έχει στο ένα της άκρο το γράμμα και είναι τοποθετημένη έτσι, ώστε όταν χτυπηθεί το πλήκτρο, το γράμμα να χτυπηθεί πάνω στο χαρτί. Όλες οι σφύρες περιλαμβάνονται πάνω σε μία πλάκα, που πρέπει να είναι ανυψωμένη ή χαμηλωμένη, ανάλογα με το αν θέλουμε να γράψουμε το κεφαλαίο ή το πεζό ψηφίο. Όταν το γράμμα χτυπηθεί στο χαρτί, πρέπει κατά κάποιον τρόπο να εκτυπωθεί. Μεταξύ του φύλλου και του γράμματος παρεμβάλλεται η ταινία της γ., η οποία ξετυλίγεται από ένα καρούλι και ταυτόχρονα τυλίγεται σε ένα άλλο όμοιο. Επειδή η γραφή πρέπει να παραμένει ορατή κατά τη διάρκεια του χτυπήματος, είναι αναγκαίο να υπάρχει ένας μηχανισμός για να ανυψώνει την ταινία, όταν το γράμμα χτυπά το φύλλο και να τη χαμηλώνει αμέσως μετά. Το φορείο μαζί με τον κύλινδρο αποτελεί το κινητό μέρος της γ. Στον κύλινδρο τοποθετείται το φύλλο του χαρτιού και το φορείο μετατοπίζεται πάνω στους κατάλληλους οδηγούς με ορισμένη ώθηση για κάθε χτύπημα ενός γράμματος ή του κατάλληλου μοχλού για τα διαστήματα. Από τα σπουδαιότερα εξαρτήματα της γ. είναι το πλήκτρο του επαναφορέα, για να επιστρέφει το φορείο ύστερα από ένα διάστημα χτυπήματος, η διάταξη για τη δίχρωμη ταινία, ο ρυθμιστής περιθωρίου, ο μηχανισμός που περιορίζει τη διαδρομή του φορείου και ο στηλογνώμων, που επιβάλλει τη στάση του φορείου σε καθορισμένα σημεία, επιτρέποντας έτσι να γράφουμε, για παράδειγμα, τους αριθμούς σε στήλες. Στις ηλεκτρικές γ., όλοι οι μηχανισμοί που ελέγχονται από το πληκτρολόγιο κινούνται με ηλεκτρισμό. Σε αυτές, τα χτυπήματα στο χαρτί είναι ανεξάρτητα από τη δύναμη με την οποία ο δακτυλογράφος χτυπά το πληκτρολόγιο. Αν και έχουν υψηλότερο κόστος, παρουσιάζουν σημαντικά πλεονεκτήματα όπως για παράδειγμα, άψογη εκτύπωση, τη μεγαλύτερη ταχύτητα και μεγαλύτερο αριθμό αντιγράφων. Για τη γραφή σε διάφορα αλφάβητα χρησιμοποιείται μία ειδική μηχανή, η οποία στη θέση της πλάκας με τις σφύρες έχει έναν τροχό που φέρει χαρακτήρες. Ο τροχός αυτός είναι εύκολο να αντικατασταθεί κάθε φορά που θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε ένα διαφορετικό αλφάβητο. Τεράστια διάδοση απέκτησαν οι φορητές γ., οι οποίες παρουσιάζουν σε αρκετά μικρές διαστάσεις τα ίδια χαρακτηριστικά των μηχανών γραφείου. Σημαντική συμβολή στην εξέλιξη της γ. αποτέλεσε το μοντέλο IBM 72· σε αυτή το κινητό φορείο και οι μηχανισμοί κινηματικής διανομής από το πληκτρολόγιο στο φύλλο του χαρτιού έχουν αντικατασταθεί από μία μικρή σφαίρα από επιχρωμιωμένο νάιλον, πάνω στην οποία υπάρχουν ανάγλυφοι όλοι οι δακτυλογραφικοί χαρακτήρες. Ηλεκτρικά κυκλώματα προκαλούν ταχύτατες κινήσεις περιστροφής και μετατόπισης της σφαίρας. Τη σύγχρονη εποχή οι γ. λειτουργούν ως τερματικά ηλεκτρονικών υπολογιστών, με πολλαπλές δυνατότητες, όπως η παραγωγή αντιτύπων, η αυτόματη ρύθμιση παραγράφων κλπ. Αυτού του τύπου οι μηχανές βέβαια, μολονότι χρησιμοποιούν ακόμη το πληκτρολόγιο που κατασκευάστηκε τον 19ο αι. σχεδόν στην αρχική του μορφή, πρέπει να θεωρούνται περισσότερο προεκτάσεις της τεχνολογίας των ηλεκτρονικών υπολογιστών παρά αυτής των γ. Ηλεκτρική γραφομηχανή, στην οποία το παραδοσιακό φορείο και οι μηχανισμοί κινηματικής διανομής έχουν αντικατασταθεί από μία σφαίρα από επιχρωμιωμένο νάιλον. Το «γραφοκύμβαλο» του Ιταλού Ραβίστα (1856), που υπήρξε το πρότυπο για όλες σχεδόν τις γραφομηχανές του 19ου αι. Η αμερικανική γραφομηχανή Χάμοντ (1880). Η γραφομηχανή Μπάρλοκ (1889), ένας από τους πρώτους τύπους ορατής γραφής.

* * *

η

συσκευή με πλήκτρα με την οποία αποτυπώνονται σε ένα ή πολλά αντίγραφα χαρτιού γράμματα τού αλφαβήτου, τόνοι, σημεία στίξεως κ.λπ.

[ΕΤΥΜΟΛ. < γράφω + μηχανή. Απόδοση στα Ελληνικά ξεν. όρου (πρβλ. γαλλ. machine aecrire). Η ελλ. λ. μαρτυρείται από το 1889 στην εφημερίδα Ακρόπολις].